Holqa gurraacha

'Black hole' qaama harkisni ykn 'humna harkisoo' isaa baayyee guddaa ta’e fi wantoonni akka suddoo, Madaana elektroomaagneetii kanneen jedhaman akka ifaa keessa bahuu hin dandeenyee dha. Akkasumas wantoota isatti dhihaate gara ofiitti liqimsuun qaama beekkamu dha. Baayyinnaan kan argaman handhuura gaalaaksotaatti.  Maqaan “Black hole” jedhu kan dhihoo ta`uyyuu Yaadni isaa garuu bara 1783ttillee nama John Michell jedhamuun ka`eera. Innis urjiiin tokko hanga barbaachisutti kan ulfaatuufi qabee xiqqaa kan qabu yoo ta`e Ariitii jalbayiisaa (Escape Velocity)n isaa saffisa ifaa caaluu akka danda`u himee ture. Kanaafuu qaamni saffisa ifaa ykn isaa gadiin deemu kamiyyuu keessa bahuu hin danda`u jechuu dha.  Yaada argamiinsaholqa guraacha kana albert aayinistaayin yaadrimee sadhata waliigalaa irratti dhiheessus inumtiyyuu argamiinsa isaanii kanatti hin amanu ture. Sababni isaas inni “namatuu bira hin geenye malee seerri uumamaa (Fiiziksii) taateen kun akka hin uumamne dhowwu ni jira jedhee waan yaadeef dha. Garuu namichi 'karl Schwarzschild' jedhamu akka argaman amanuun qorannoo taasisuun argamiinsa isaanii bifa saayinsaawaan ibsuuf yaalee ture kunis nama duraa isa taasisee ture. Namoonnni baayyeen qaamni kun hin argamuu ykn soba jedhaa turanis, Garuu ebla 10, 2019 yeroo duraatiif fakkii qajeelaaholqa gurraachagargarsa ‘event horizon telescope’ jedhamtuun yeroo duraatiif argamuu danda’eera. Balck hole argame sunis supermassiveholqa gurraachakan ta’ee fi gaalaaksii 'messier 87' keessatti argamu ture.holqa gurraachakan uumamu yeroo urjiileen hammii isaanii baayyee guddaa ta’an du’an ykn Sababa humna harkisoo guddaa qabu irraa kan ka’e ifniyyuu keessa seenee keessaa bahuu iddoo hin dandeenyee dha. Yommuu kana jedhu akkanatti yaadaa (imagine godha) ifa baatirii tokko gara boolla tokkotti yommuu ibsitan akkuma beekkamu achi keessa waan jiruu arguu ni dandeenya kunis sababni isaas harkisni lafaa xiqqoo waan ta’eefi balaqeessa'uu ni danda’a garuu osoo ifa baatiriiholqa gurraachakeessatti ibsitanii wanti adda baafatan tokkos hin jiru ykn hin argitan sababni isaasholqa guraacha humna harkisoo guddaa waan qabuuf of keessatti liqimsa. Daangaan ifti achi keessaa bahuu hin dandeenyes ‘event horizon’ jedhama. Amalli isaa biraa immoo wantoota isatti dhihaatan hunda akka paastaatti adda dheeressuun gara dhukkeetti jijjiiruu isaatii adeemsi kunis taddoo paastummaa(spaghettification) jedhamuun beekkama. Haala kanaan osoo atiholqa gurraachadhihaatte akka paastaa adda si dheeressuun dhukkeetti si deebisa! Namni hundi biyyetti deebi’a jechuu dandeessa garuuholqa gurraachaimmo dhukketti si deebisa!

Fakkii kallatti boolla gurraacha guddaa guddaa ta'ee fi wiirtuu Messier 87

Fakkeenya socho'aa boolla gurraacha Schwarzschild kan galaaksii duubaan darbu. Naannoo yeroo qindaa'inaatti, leensiin harkisa lafaa garmalee galaaksii ni mul'ata.