Abaxallaloo

Abaxallaloowwan ykn baddadirreen (Afaan ingiliizii: Plateau) lafa diriiraa guddaa ta’ee fi lafa naannoo isaa jiru caalaa olka’aa dha. Lafti isaanii diriiraa ta’een kan beekaman yoo ta’u, yeroo baay’ee naannoo  isaanii wajjin wal bira qabamee yoo ilaalamu olka’iinsa olka’aa irratti kan argamudha. abaxallaloowwan lafa bal’aa uwwisuu kan danda’an yoo ta’u, bal’inni isaaniis garaagarummaa qabaachuu danda’a, abaxallaloon xixiqqoo irraa kaasee hanga abaxallaloo  kiiloo meetira dhibbaan lakkaa’amutti guddachu danda'a. abaxallaloon adeemsa hedduudhaan uumamuu danda’u, kanneen keessaa olka’iinsa maagmaa volkaanoo, laavaa ba’uu, fi harama bishaanii fi kuuscabbii dabalata.

Suuraa saatalaayitii lafa diriiraa Tibeet gaarreen Himaaliyaa gara kibbaa fi gammoojjii Taklamakan gara kaabaa gidduu jiru

Uumamuu

abaxallaloon adeemsa hedduudhaan uumamuu danda’u, kanneen keessaa olka’iinsa maagmaa volkaanoo, laavaa ba’uu, sochii Algata Ijaarroo, harama bishaanii fi kuuscabbii dabalata.

Volkaanoo

abaxallaloon volkaanoo kan uumamu kuufama dhangala’aa laavaa volkaanoo irraa dhufuunii dha. Kaaba dhiha  Mootoma Tokkummaa Ameerikaa keessatti argamu abaxallaloo Kolumbiyaa abaxallaloo volkaanoof fakkeenya gaarii dha.

Lafti Pajarito abaxallaloo New Mexico keessatti argamu fakkeenya abaxallaloo volkaanooti.

Ijaarroo

Teektoonikii abaxallaloowwan sochii gabatee tektoonikii kan olka’iinsa fiduudhaan kan uumaman yoo ta’u, akka idileetti guddina guddaa kan qaban, fi olka’iinsa walfakkaatu kan qabani dha. Fakkeenyonni isaas Hindii keessatti kan argamu Deccan Plateau fi Meseta Central kan Iberian Peninsula irratti argamudha .

Harama

Lafa diriiraa (Erosional Plateaus): abaxallaloowwan kun adeemsa haramaatiin kan uumaman yoo ta’u, humnoonni alaa kan akka qilleensaa, bishaanii fi qilleensa qorraa suuta suutaan lafa naannoo isaa jiru kan balleessan yoo ta’u, abaxallaloo diriiraa ykn suuta garagalfame dhiisu. Yunaayitid Isteetis keessatti lafa diriiraa Koloraado, kan kaaniyoonii fi meesaawwan beekamoo ta’aniin beekamu, fakkeenya abaxallaloo dhiqannaa  ykn haramaa (erosional plateau) ti.

Abaxallaloo taltii

Abaxallaloo taltii ykn ciccitaajechuun naannoo abaxallaloo akka malee dhiqamee akka tessuma isaa qara ta’eedha. Naannoo akkasii gaara jedhamee waamamuu danda’a, garuu pilaatonni ciccitaa ta’an kanneen orojeeniik gaarreen irraa adda baafamuu kan danda’an dacha’uu, meetaamoorfiizimii, dadacha'uu bal’aa, ykn sochii maagmaatikii orojeenii ykn gaartocha wajjin deemu dhabuudhaan.